ÇOCUKLARIN KORONA VİRUS SALGINI SÜRESİNCE STRESLE BAŞA ÇIKABİLMELERİ İÇİN EBEVEYNLERE YÖNELİK TAVSİYELER

Bütün dünyayı etkisi altına alan korona virüs salgınında çocuklar ve ailelerden oluşan tüm dünya nüfus bu salgının oluşturduğu olumsuz duygularla baş etmek zorunda. Yaşanan bu atmosferde, çocukları uygun olmayan başa çıkma yöntemlerinden korumak için, yetişkinlerin önderliği gerekmektedir. Çocuklar evdeki kaygı ortamını gözlemlemektedir. Çocuklar duygularını tam olarak ifade edemeyeceği için yaşadıkları olumsuz duyguları öfke nöbetleri, huysuzluk, içe kapanma gibi davranış değişiklikleri ile gösterebilirler. Bu dönemde çocuklarda altına kaçırma, parmak emme, tırnak koparma gibi regresif davranışlar görülebilir.

Salgın nedeniyle çocukların düzeni keskin bir şekilde değişti. Okula giden çocuklar okullarından, arkadaşlarından bir anda ayrılmak zorunda kaldı. Parka çıkıp oynayamama, dışarıya çıkamama, sık gördüğü aile yakınlarını görememe gibi değişiklikleri anlamlandırmakta zorluk yaşayan çocuklara yaşanan bu durum onların yaşına uygun olarak ebeveynleri ya da bakım verenleri tarafından anlatılmalıdır. Çocukların belirsizliklerle dolu olan bu zor süreci en az zararla atlatabilmesi için ailelere yönelik aşağıda birtakım öneriler bulunmaktadır.

• v   Çocuklarınızı aktif bir şekilde dinleyin ve anlamaya çalışın. Yaşadıkları bu durumu anlatmaları için onları teşvik edin. Çocuklar zor ve sarsıcı durumlarda farklı tepkiler verebilir. Örneğin ebeveynlerine bağlı hale gelmek, endişeli hissetmek, kabuğuna çekilmek, sinirli ya da telaşlı hissetmek, kâbus görmek, yatağını ıslatmak, sık ruh hali değişimleri gibi farklı davranış ve tutumlar sergileyebilirler. 
• v  Çocuklar destekleyici ve rahat bir ortamda iletişim kurabildiklerinde ve kendilerini ifade edebildiklerinde rahat hissederler. Her çocuğun kendine göre duygularını ifade etme yolu vardır. Bazen oyun oynamak ya da çizim yapmak gibi yaratıcı faaliyetler bu süreci kolaylaştırabilir. Çocukların öfke, korku ve üzüntü gibi duygularını ifade etmesini sağlayacak pozitif yöntemler bulmasına yardımcı olun.
• v  Çocuğun etrafında duyarlı ve şefkatli bir ortam oluşturulmasını teşvik edin. Çocuklar yetişkinlerin sevgisine ve özellikle de zor zamanlarda daha özverili ilgisine ihtiyaç duyarlar.
• v  Çocukların bulunduğu ortamlarda salgınla ilgili haberleri izlememeye çalışın.
• v  Çocukların önünde söylentiler ve doğrulanmamış bilgiler hakkında spekülasyon yapmaktan kaçının. Çocukların evde konuşulanları duyduğunu unutmayın. Felaket senaryoları ile ilgili evdeki kişilerle veya telefonda konuştuğunuzda çocuğunuzun en arka odadan bile size kulak kesilebileceğini hatırlayın.
• v   Çocuklar, hayatlarında önem arz eden yetişkinleri rol model alarak duygusal çıkarımlarda bulunurlar, dolayısıyla yetişkinlerin krizlere olan tepkilerinin önemli olduğunu unutmayın. Yetişkinlerin kendi duygularını iyi yönetmesi, sakin kalmaları, çocukların endişelerini dinlemeleri ve nazik konuşularak güven vermeleri önemlidir. Uygun olması halinde ve çocuğun yaşı uygunsa, ebeveynlerin veya bakım verenlerin çocuklara sarılmalarını ve onları sevdiklerini, onlarla gurur duyduklarını tekrarlamalarını teşvik edin.
• v  Eğer mümkünse çocukların oynamaları ve rahatlamaları için imkânlar yaratın.
• v  Eğer çocuk için güvenli ise, çocuklarını ebeveyn ve aileleri ile yakın tutun ve bakıcılarından ayırmaktan mümkün olduğunca kaçının. 
• v  Çocuk bakım verenlerinden ayrılmışsa, onlarla düzenli ve sık iletişim (örn. telefon, görüntülü arama) kurun ve onları teskin edin. Tüm çocuk koruma ve güvenlik sağlamaya yönelik tedbirlerin alındığından emin olun.
• v  Düzenli rutinleri ve programları olabildiğince devam ettirin veya yeni bir ortamda öğrenme, oynama ve rahatlama gibi yenilerini oluşturmalarına yardımcı olun.
• v  Neler olduğu hakkında gerçekleri anlatın ve enfeksiyon riskini nasıl azaltabileceğiniz ve nasıl güvende kalacağınız konusunda anlayabilecekleri kelimelerle çocuk dostu net bilgiler verin. Çocuklara kendilerini nasıl güvende tutabileceklerini gösterin (ör. onlara ellerini nasıl etkili şekilde yıkayacaklarını gösterin).
• v  Neler olduğu veya neler olabileceği hakkında güven verici, dürüst ve yaşlarına uygun bir şekilde bilgi verin.
• v  Evde izolasyon/karantina sırasında çocuklara aktivitelerle virüsü ve korunma yollarını anlatın. Örneğin:

 ▪ Tekerlemelerle el yıkama oyunları

 ▪ Vücudu keşfeden virüs hakkında hayali hikayeler

 ▪ Ev temizlemeyi ve dezenfekte etmeyi eğlenceli bir oyuna dönüştürün

▪ Çocukların boyaması için virüslerin/mikropların resimlerini çizin

 ▪ Çocuklara korkmamaları için kişisel koruyucu ekipmanı (maske, eldiven vs.) açıklayın

     AYICIK- KORONAVİRÜS DESTEK HİKAYESİ

Bütün dünyayı etkisi altına alan koronavirus salgını nedeniyle bütün düzenleri değişen ve ebeveynlerinin kaygısına tanık olan okul öncesi dönem çocukları için anksiyete ve kapalı alanda kalmaktan ötürü sıkıntıyla baş etmelerine yardımcı olacak araçlara ihtiyacımız var. Bu dönemde en etkili araçlardan biri de hikaye anlatmaktır. Hikaye anlatmak hem çocukların yakınlık kurma ihtiyacını karşılar hem de metaforlar aracılığı ile duygularını anlamlandırmalarını, ifade etmelerini ve kendilerini güvende hissetmelerini sağlar. Aşağıda Joyce Mills Ph.D. tarafından salgın nedeniyle çocuklar için hazırlanan iyileştirici bir hikayeyi ve ebeveynlere yönelik verdiği tavsiyeleri sizlerle paylaşıyorum.

KORONAVİRÜS HAKKINDA ENDİŞELİ MİSİNİZ? HİKAYE ANLATMAK AİLEDE KAYGIYI SAKİNLEŞTİRİR.

Bu hikaye için eğer evde varsa bir pelüş ayıcığı yanınızda bulundurmanız çocuğun temas kurması açısından faydalı olacaktır.

RAHATLATAN AYICIK

    Merhaba, benim adım Rahatlatan Ayıcık ve ben çok özel bir ayıyım. Adımı nasıl aldığımı merak ediyor olabilirsiniz. Annemin bana henüz daha çok küçük bir ayı yavrusuyken anlattığı hikayeyi şimdi size anlatacağım. Bir zamanlar, uzun zaman önce dağların derinliklerinde bir mağara vardı. Bu mağaranın içindeyken, ayın en parlak olduğu zaman, güzel ve büyük bir anne ayı doğum yaptı. Tüm kış boyunca anne ayı yavrusuna kendi özel yöntemiyle baktı. Her şey rahat ve mükemmeldi, tek bir sorun dışında… Yavrusu için uygun ismi bulamıyordu. Görüyorsunuz ki ayılar çok akıllı, tam olarak doğru ismi seçmenin son derece önemli olduğunu biliyorlar. Her ayı diğer ayılardan, tıpkı yüzlerindeki burun izleri gibi biraz farklıdır.

    Evet, hikaye devam ederken, bu anne ayı uyudu da uyudu. Ve uyurken yanında rahatça kıvrılmış olan yavrusunu hayal etti. Bir gün uyurken, mağaranın dışında bir yerlerde büyük bir gürültü meydana geldi. Anne ayı uykusundan huzursuz bir şekilde kıpırdadı, ancak küçük yavrusu sakin kaldı ve annesinin sıcak ve tüylü karnına yakın bir yere sokuldu. Sonra beklenmedik bir şey oldu. Anne ayının huzursuzluğu ortadan kayboldu, bilinmeyen gürültünün dışarıda devam ediyor olmasına rağmen, Anne ayı sakin ve huzurlu hissetmeye başladı. Bir şekilde uykusunda bile, yavrusu yumuşak göbeğine ne kadar yaklaşırsa, içinde o kadar rahatlık ve huzur hissettiğini fark etti Anne ayı. Anne ayı karnından derin bir iç çektiğinde ve yuvarlak kahverengi gözlerini açtığında artık uyanma zamanıydı. Sevgiyle yanında uyuyan küçük yavrusuna baktı ve fısıldadı,”küçüğüm, artık ismini biliyorum. Rüyamda gördüm. Adın ‘Rahatlatan Ayı’. Evet bu doğru. Bu günden itibaren ‘Rahatlatan Ayı’ senin adın olacaktır.

     İlkbahar geldiğinde, anne ayı hemen arkasındaki küçük yavrusu Rahatlatan Ayı ile mağaradan çıktı. Güneş ışığında dışarı çıktıklarında, gururlu anne ayı kudretli bir şekilde kükredi ve yeni yavrusunun adını dağlara duyurdu. ”Bugünden itibaren yavrum ‘Rahatlatan Ayı’olarak biliniyor ve hayattaki amacı endişeleri ve üzüntüleri yatıştırmak ziyaret ettiği tüm kişilere iç huzur ve sevgi duygularını getirmek. Bu benim adımı nasıl aldığımın hikayesi. İşte buradayım, sadece senin için. Beni yakın tutmayı ve “Rahatlatan Ayı”adımı tekrar etmeyi unutma, paylaşmaya geldiğim barış ve sevgi armağanları hep seninle olacak. (evde bulunan bir pelüş oyuncak rahatlatan ayıcık olarak seçilebilir, çocuk hikaye anlatımından sonra o oyuncağa sarılıp öpebilir ve evde kaldığı süreçte oyuncağı ile vakit geçirip onunla yemek yiyip, onunla uyuyabilir. )

Hikayeden sonra çocukların, Rahatlatan Ayı’nın resmini çizmeleri teşvik edilir.

Dr.Joyce Mills’in  korona virüs salgını nedeniyle çocuklarına yardımcı olmak isteyen ebeveynlere yönelik tavsiyeleri aşağıdaki yer almaktadır:

    1.Ailelere çocuklarına salgını nasıl açıklamalı?

Çocuklarımıza nasıl açıklarız: Uzun süre evde kalmamız gerekecek hatta okula geri dönüşünüzde de gecikme olabilir.

     Çocukları Rahatlatın!

Salgın ani gelen ve görünmez bir fırtına gibidir. Küçük bir fırtına olarak başlar ama süre geçtikçe güçlenir. Güçlenme süreci uzun zaman alabilir. Önemli olan fırtınanın bittiğini ve dışarı çıkmanın güvenli olduğunu belirten mesajı duyana kadar içeride güvende kalmak ve korunmaktır. Bazen fırtınanın geçmesi uzun zaman alır, bu yüzden bu sürede birlikte ve güvende olacağız. Fırtına bittikten sonra gökkuşağının çıkacağını hayal edebiliriz.

   ”Ayıların kış boyunca kış uykusuna yattığını biliyorsunuz. Kış bitip bahar gelene kadar kış uykusundan çıkmıyorlar. Ayılar çok akıllı. Ayılar gibi davranabiliriz. Bir ayı gibi bile uyuyabiliriz.”

2. Çocukların stres, kaygı ve hatta korkularını yatıştırmalarına yardımcı olun.

Çocukların korkularını yatıştıran ve streslerini azaltmasına yardımcı olan aşağıdaki gibi bir çizim etkinliği yapılabilir.

   Sadece boş bir kağıda, boya kalemlerine veya kalemlere ihtiyacımız var. Çocuğunuzdan korkularının, endişelerinin ve kendisini strese sokan şeylerin bir resmini çizmesini isteyin. Ardından çocuğunuza başka bir boş kağıt parçası daha verin. Korku, endişe veya stresin çok daha iyi bir hale geldiği bir resim çizmesini isteyin. Sonra çocuğunuzun her iki resme bakmasını sağlayın. Resim 1’in Resim 2’ye değişebilmesi için, bildikleri bir sembol veya bir şey çizmesini isteyin. ”Her şey Daha İyi” resmini yataklarının yanına veya uyuyacakları yere asın. Eğer çocuğunu kabus görüyorsa: Kurtarma için aslında bir “süper kahraman olan çocuğunuzdan”  kötü rüyaya dair bir resim çizmesini isteyin. Ardından bu kötü rüyayı kovalaması için en sevdikleri Çizgi Film Süper Kahramanını çizmelerini isteyin ya da tanıdığı biri kötü rüyayı kovalayabilir. Süper Kahramanın ya da çocuğun tanıdığı kişinin “süper güçlerini” çizmesini söyleyin. Son olarak, süper kahramanın yardımıyla rüyanın şimdi nasıl göründüğünü çizmelerini isteyin.

3.Çocuklar ağlar ve oyun oynamak için dışarı çıkmak isterse, bunu çocuklara nasıl açıklamalıyız?

Sesinizdeki özen ve rahatlıkla, çocuklarınıza salgının “ani görünmez bir fırtına” gibi olduğunu, bu nedenle fırtına bitene kadar evde, güvende kalmanız gerektiğini söyleyin. Böyle durumda hayal gücünü çocuğunuzla oynamak için kullanın. Hayal gücünün sınırları yoktur buu ona gösterin.

 Bellek Şişesi Oluşturma:  Boş bir kağıda şişe çizin. Daha sonra onlardan dışarıda oynarken keyif aldıkları anıları çizmelerini isteyin. ”Dışarıda olanı anılarımızla getirebiliriz” deyin.

 Onlardan çizim başlamadan önce anılarındaki koku, ses, zevk ve duyguların akıllarına gelmesini sağlamak için üç “Sihirli Mutlu Nefes” almalarını isteyin. Çocuğunuzun beş duyusu ile bu anıları hatırlamalarına hatta gözlerini kapatıp hayal etmelerine yardımcı olun. Sonra anıları kağıda çizmelerini isteyin. Çizdikten sonra ya da çizerken bile anılarını paylaşabileceklerini söyleyin. Mümkünse bu etkinliği çocuğunuzla birlikte yapın. Bu kendinizi ebeveyn olarak da beslemenize yardımcı olabilir. Biriktirdiğiniz anılarınızı çizdiğiniz bellek şişesinin üstüne koyun ihtiyacınız olduğunda şişeden tekrar alın ve çocuğunuzla birlikte tekrar hatırlayın.

4. Çocuklar hangi belirtileri gösterdiğinde profesyonel psikolojik destek alınmalıdır?

   Bir ebeveyn çocuğunda aşırı öfkeli patlamalar, uyku problemleri, yeme problemleri gibi son derece sıra dışı davranışlar görüyor ise profesyonel yardım alınmalıdır. Bu durumlarda, çocuğunuzun iyi olduğundan emin olmak için bir uzmana başvurun.

5.Ebeveyn-çocuk ilişkisini geliştirmek için bu zamanı nasıl kullanabiliriz?

    Bebek/aile fotoğraflarına birlikte bakın. Fotoğraflarla ilgili hikayeler anlatın. Doğum günleri, kutlamalar, geziler/tatiller hakkında olumlu anılarınızı paylaşın. En sevdiğiniz tarifleri kullanarak birlikte pişirin. Kurabiye, ekmek, çorba veya sevdikleri diğer favori tarifleri yapabilirsiniz. Malzemelerin eklenmesi ve karıştırılması gibi işleri sırayla beraber yapın. Tarifi nereden öğrendiğiniz hakkında hikayeler anlatın. Tatil, deniz, büyükanne, teyze vb. çocuğunuz için önemli olan ama salgı nedeniyle uzakta kaldığı sevdiği şeyleri ona sorun. ”Kalbini mutlu eden şeylerin resmini çiz” deyip , sonra çocuğunuza o şeylerden bağlantılı olan hikayeler anlatın. Çocuğunuza sarılıp, sallanarak birlikte şarkı söyleyin.

6. Çocuklara yardımcı olacak bazı etkili mini oyunlar oynayın.

 Not: Dışarı çıkıp bir şey satın almak zor olabileceği için kolayca temin edilebilen malzemeler kullanmaya çalışın.

     SAKLAMBAÇ: Herhangi bir küçük nesneyi veya oyuncağı kullanın ve sırayla evinizde bir yerlere bu nesneleri saklayın. Biri onu gizler ve biri bulur. Birden fazla çocuğunuz varsa bu kolay bir oyundur. Nesneyi gizledikten sonra, çocuğunuzun yaşı için makul olduğunu düşündüğünüz sayıya kadar sayın. İki veya üç şeyi de gizleyebilirsiniz. Sayım yapılırken, siz veya çocuğunuz bulunana kadar nesneyi arar. Eğlenceli ve kolay bir oyun, özel bir şeye ihtiyacınız yok. Çocuğunuzun saklamak istediği eşyaları seçmesine izin verin. Bu oyunda da bir metafor var. Bizim için neyin önemli olduğunu gizler, arar ve buluruz.

Zor bir süreçten geçiyoruz, fiziksel sağlığımız kadar psikolojik sağlığımızı da korumakla yükümlüyüz. Evde kalmak zorunda olduğumuz bu günlerin olumsuz yanlarından çok olumlu taraflarına odaklanmamız bizim ve ailemiz için en iyisi olacaktır. Ailemizle daha fazla zaman geçirebilmemiz için bir fırsat olarak bu vakitleri görmeye çalışalım. Çocuklarımızla birlikte oyunlar oynayalım, birlikte ailece bir arada olacağımız yemekler hazırlayıp sofralar kuralım, bir arada olduğumuz bu yemeklerde keyifli sohbetler yapalım. Bir birimize her gün güzel bir iki cümle söylediğimizden emin olalım. Çocuklarımızla anılarımızı paylaşalım.

 Bu süreci hayatımızı eve sığdırarak, birbirimize destek olarak geçirmeyi hedefleyelim. Mükemmel ebeveynlik diye bir şey yoktur her zaman olduğu gibi bu süreçte de “yeterince iyi ebeveyn” olmaya çalışalım. Bu yazıda olan önerileri hayatınıza geçirmeye çalışırken bir tarafınız kendinizi suçlamasın “ben çocuğumla verimli vakit geçiremiyorum” diye. Elimizden gelenin en iyisini yapacağız ama elimizden gelenin. Ebeveynler süper kahramanlar değildir onlar da insandır bunu unutmayalım.  Kendinize hata payı verin, kendinize acımasız davranmayın. Çocukların da sıkılmaya da hakları var. Çocuklar dozunda olan can sıkıntılarıyla yaratıcılıklarını kullanmak ve geliştirmek zorunda kalacaklar. Sıkılmasınlar diye onları ekran önünde saatlerce bırakmayın. Ekran karşısında kalmayı belirli bir süreyle kısıtlayın. İhmal eden veya sınırları ihlal eden, yoğun ilgi ile çocuğu boğan ebeveyn olmak arasında bir yerde olmalıyız. İfrat ve tefrit arasında orta yolu takip etmek ebeveynlikte de gerekli.

Bu yazıyı sonuna kadar okuyup kendinize çocuğunuzla birlikte uygulayabilecek tavsiyeler edindiyseniz şimdi sıra sizde. Arkanıza yaslanın gözlerinizi kapatın, derin bir nefes alın ve kendinize şunu fısıldayın. “Bu da geçer ya hu”…

Uzm. Psk. Reyhan Nuray Duman